8 września zmarła Elżbieta II, która była najdłużej panującym władcą w historii Wielkiej Brytanii. Po jej śmierci na tron wstąpi jej najstarszy syn Karol. Jaka jest faktyczna rola monarchy brytyjskiego i kim on jest w politycznym systemie panującym w Zjednoczonym Królestwie oraz czym jest monarchia parlamentarna?
Monarchia parlamentarna jako ustrój polityczny UK
Ustrojem politycznym Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchia parlamentarna i funkcjonuje w nim system gabinetowo – parlamentarny. Monarcha pełni głównie funkcję reprezentacyjną. System ten oparty jest na dwupartyjności, rząd powoływany jest przez parlament, a wybór premiera łączy się z wyborem zwycięskiej partii. Główna władza wykonawcza należy więc do rządu, wyłonionego z większości, która wygrała wybory do Izby Gmin, a premierem zostaje lider tej większości.
Jednak dziedzicznym władcą Wielkiej Brytanii jest król. System polityczny Wielkiej Brytanii oparty jest jednak o maksymę, która głosi „rex regnat, sed non Gubernat”, czyli król panuje, ale nie rządzi. Władza królewska spoczywa w rękach parlamentu, sądów i gabinetów.
Monarchia parlamentarna w Wielkiej Brytanii – jak do niej doszło?
Wstąpienie na tron władców z dynastii Tudorów Henryk VIII po nim Elżbieta I miało wpływ na malejącą rolę parlamentu. Po śmierci Elżbiety I Stuartowie próbowali kontynuować rządy absolutne. Jednak coraz większe wpływy w Anglii zdobywało mieszczaństwo, które płaciło wysokie podatki, ale nie miało wpływu na rządy. Grupa ta rozpoczęła dążenia do wzmocnienia swojego znaczenia w państwie.
Panujący od 1625 roku Karol I był zwolennikiem absolutyzmu, i przez 11 lat nie zwoływał posiedzeń Parlamentu.
Jednakże w 1640 roku po wybuchu buntu w Szkocji parlament, musiał wyrazić zgodę na nałożenie nowych podatków na armię i przedstawił królowi projekt reform ograniczających jego władzę.
Wówczas rozpoczęła się wojna domowa pomiędzy wojskami króla i armią parlamentu złożoną z mieszczan, drobnej szlachty i chłopów, dowodzoną Oliviera Cromwella. W 1645 roku ci drudzy rozbili wojska królewskie i w 3 lata później podjęto uchwałę, że źródłem władzy jest lud, a parlament najwyższą władzą Karola skazano na śmierć, parlament zniósł monarchię i wprowadził republikę. W 1653 Cromwell ogłosił się lordem protektorem i wprowadził dyktatorskie rządy.
Po jego śmierci, aby zapobiec walkom wewnętrznym, parlament zaproponował dynastii Stuartów ponowne objęcie tronu. Pod warunkiem, że król uzna silną pozycję parlamentu i jego udział w rządzeniu. W 1689 roku parlament Anglii stał się najwyższym organem władzy, stojącym ponad królem. W taki sposób Anglia stała się monarchią parlamentarną, w której władzę sprawuje parlament, a król pełni jedynie funkcję reprezentacyjną.
Rola monarchy w systemie politycznym Zjednoczonego Królestwa.
Obecnie władza króla została ograniczona właściwie tylko do funkcji reprezentacyjnej, zwoływania parlamentu czy nominowania premiera. Rolę monarchy brytyjskiego można jeszcze uzupełnić o trzy prawa: udzielania rad, zachęcania i ostrzegania.
Specyficzną cechą monarchii brytyjskiej jest fakt, że król (lub królowa) są jednocześnie głową Kościoła Anglikańskiego oraz odgrywają ważną rolę we Wspólnocie Narodów, organizacji skupiającej kraje w przeszłości kolonizowane przez Anglię, Aż 16 krajów członkowskich Wspólnoty Narodów, uznaje monarchę Anglii za własnego władcę.
Choć brytyjska monarchia konstytucyjna teoretycznie daje królowi kompetencje decydowania o wojnie i pokoju, w praktyce królowa Elżbieta II nigdy z tych uprawnień nie korzystała. Jako osoba spajająca królestwo nie wygłaszała swoich poglądów w kwestiach politycznych. Od 19 wieku królewskie prerogatywy mogą być realizowane tylko zgodnie z poradą premiera lub ministrów gabinetu. Gabinet natomiast odpowiedzialni są za efekty tych działań przed parlamentem. Monarcha musi mieć jednak wgląd w sprawy państwowe. Dlatego zgodnie z tradycją królowa co tydzień spotykała się z premierem – by omówić sprawy bieżące. Co roku monarcha, przybywa też do parlamentu, gdzie kreśli się plany na następny rok.